Whistleblowing: procedure, bescherming en impact op organisaties

Whistleblowing, oftewel klokkenluiden, is de situatie waarin een werknemer of groep werknemers melding maakt van onrechtmatige praktijken binnen de organisatie. Dit kan onder meer gaan over financiële fraude, het overtreden van de wet, of andere immorele en onethische praktijken. Als een werknemer bijvoorbeeld ontdekt dat er sprake is van systematische discriminatie op de werkvloer en dit nieuws naar buiten brengt, kan deze persoon in principe als een klokkenluider worden beschouwd.

Whistleblowing wordt in principe gebruikt als laatste redmiddel, wanneer er binnen de organisatie geen gehoor wordt gegeven aan de geconstateerde misstanden. Whistleblowing draagt op die manier bij aan de transparantie en verantwoordingsplicht van organisaties. Het is een middel om interne problemen aan te kaarten en een groter publiek bewust te maken van problemen in een bedrijf die anders onopgemerkt zouden blijven. Door de publieke aandacht te vestigen op een probleem, wordt er druk uitgeoefend op de organisatie om veranderingen door te voeren.

Het proces van klokkenluiden begint met het waarnemen en erkennen van een potentieel probleem of misstand binnen een organisatie. Idealiter hebben medewerkers de mogelijkheid om het probleem eerst intern te bespreken, bijvoorbeeld met een leidinggevende of de HR-afdeling. Daarnaast kan de klokkenluider ervoor kiezen om het probleem extern aan te kaarten, zoals bij een bevoegde toezichthoudende autoriteit of in de media. Zo kan een werknemer volgens de wet naar het Huis voor Klokkenluiders toestappen. Dit is een zelfstandig bestuursorgaan van de overheid, gericht op de bescherming en ondersteuning van whistleblowers. 

De keuze om een probleem intern of extern te melden, hangt vaak af van verschillende factoren. Mogelijke factoren zijn onder meer het type en de ernst van het probleem, de reactie van de organisatie op eerdere meldingen en de mogelijke gevolgen voor de klokkenluider zelf. Onder de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders, is er geen verplichting meer voor medewerkers om het probleem eerst intern te melden. De klokkenluider heeft recht op bescherming, zelfs wanneer hij of zij ervoor kiest om direct een melding te doen bij een extern meldkanaal. Toch blijft een interne melding (in eerste instantie) nog steeds de voorkeur behouden en moet dit zoveel mogelijk aangemoedigd worden.

Recente en toekomstige veranderingen in wetten voor klokkenluiders

Sinds 24 januari 2023 is in Nederland de Wet bescherming klokkenluiders van de EU van kracht.

Gids downloaden

Als de HR-afdeling hoort van mogelijke misstanden binnen de organisatie, is het haar verantwoordelijkheid om dit serieus te nemen en passende maatregelen te treffen. Deze maatregelen bestaan bijvoorbeeld uit het voeren van een intern onderzoek naar de melding, het ondersteunen van de klokkenluider, en het nemen van vervolgstappen om te voorkomen dat dergelijke incidenten in de toekomst opnieuw gebeuren. Een van de belangrijkste taken van HR in deze situaties is het waarborgen van een veilige omgeving voor de klokkenluider. Dit betekent dat er maatregelen moeten worden genomen om ervoor te zorgen dat de klokkenluider niet wordt benadeeld of gestraft voor het maken van de melding.

In Nederland zijn klokkenluiders beschermd onder de Wet bescherming klokkenluiders. Deze wet zorgt ervoor dat klokkenluiders die melding maken van misstanden, niet benadeeld kunnen worden door hun werkgever. Dit houdt in dat ze niet ontslagen mogen worden, geen promoties mogen mislopen, en niet anderszins benadeeld mogen worden als gevolg van hun melding. Het is van vitaal belang om whistleblowers te beschermen, zodat ze zich veilig kunnen voelen om misstanden aan de kaak te stellen, zonder angst te hebben voor vergelding.

De Wet bescherming klokkenluiders is een belangrijk wettelijk instrument in Nederland dat in 2016 in werking is getreden. De wet is ontworpen met als hoofddoel het aanmoedigen van werknemers om onregelmatigheden en misstanden binnen de organisatie te melden. Bovendien beschermt de wet de werknemers die deze stap zetten. Een belangrijke verplichting die deze wet aan werkgevers oplegt, is het creëren van een veilige omgeving voor klokkenluiders. Dit betekent dat werkgevers een procedure dienen te hebben om misstanden te melden, en dat ze proactieve maatregelen moeten nemen om vergeldingsacties tegen klokkenluiders te voorkomen. De beschermingsmaatregelen onder deze wet zijn nu van toepassing op een grotere groep mensen en op meer situaties dan voorheen.

De EU-klokkenluidersrichtlijn werd aangenomen in 2019, en biedt een Europees wettelijk kader dat extra bescherming biedt voor klokkenluiders. De richtlijn benadrukt dat alle EU-lidstaten moeten beschikken over regelgeving die klokkenluiders beschermt. Ten opzichte van de nationale Nederlandse wet biedt de EU-richtlijn een ruimere bescherming. De EU-richtlijn is namelijk van toepassing op een breder scala aan werknemers (inclusief freelancers en vrijwilligers) en heeft betrekking op meer verschillende soorten meldingen. De beschermingsmaatregelen onder deze richtlijn zijn vooral gericht op personen die meldingen maken van (vermoedelijke) schendingen van EU-recht of wettelijke voorschriften met betrekking tot het werk. Hierbij wordt aangenomen dat er een maatschappelijk belang verbonden is aan deze schendingen van het Unierecht.

Stap voor stap de bedrijfscultuur versterken

Hoe consolideer je met eenvoudige middelen een sterke bedrijfscultuur? De experts in deze gids laten het je zien.

Gids nu downloaden

HR-managers kunnen klokkenluiders in hun organisatie op verschillende manieren ondersteunen en beschermen. Enkele voorbeelden zijn:

• Het ontwikkelen en implementeren van een duidelijke klokkenluidersregeling in de organisatie. Deze regeling moet een vertrouwelijke meldingsprocedure omvatten.

• Het bieden van ondersteuning en begeleiding aan klokkenluiders tijdens de hele procedure, vanaf de melding tot aan de afronding van de eventuele onderzoeken.

• Het nemen van gepaste maatregelen om vergelding tegen klokkenluiders te voorkomen, zoals het opstellen van beleid om dergelijke acties te bestraffen.

De impact van whistleblowing op een organisatie kan variëren afhankelijk van verschillende factoren, zoals de aard van de melding, de reactie van de organisatie, en de uitkomst van eventuele onderzoeken.

In sommige gevallen kan whistleblowing helpen bij het blootleggen van ernstige problemen die anders onopgemerkt zouden blijven. Dit kan uiteindelijk positieve veranderingen teweegbrengen binnen de organisatie. Aan de andere kant kunnen er ook negatieve gevolgen ontstaan voor het bedrijf, zoals reputatieschade, juridische problemen, en het verlies van vertrouwen in de organisatie. Het is daarom belangrijk dat organisaties zich passend voorbereiden op mogelijke klokkenluiderssituaties, en een plan hebben om hier op een zorgvuldige en ethische manier mee om te gaan.

Gezien het belang van ethiek en transparantie in het moderne bedrijfsleven, is het sterk aan te raden om een klokkenluidersregeling te implementeren in je organisatie. Een klokkenluidersregeling draagt bij aan het creëren van een veilige en open bedrijfscultuur, waarin werknemers zich vrij voelen om problemen aan te kaarten. Bovendien kan deze regeling een cruciaal hulpmiddel zijn om mogelijke schandalen of grotere problemen binnen de organisatie proactief aan te pakken en te voorkomen.

Leestip: Krijg inzicht in hoe Compliance Management bijdraagt aan het creëren van een transparante en verantwoordelijke bedrijfscultuur.

Nee, een werknemer kan niet ontslagen worden wegens klokkenluiden. De Wet bescherming klokkenluiders beschermt werknemers tegen ontslag wanneer zij melding maken van misstanden.

Een klokkenluidersprocedure is een procedure die door een bedrijf is vastgesteld om werknemers de mogelijkheid te bieden om melding te maken van mogelijke misstanden op het werk. De procedure beschrijft onder meer bij wie de werknemer terechtkan, hoe de organisatie met dergelijke meldingen omgaat, en hoe de klokkenluider wordt beschermd.

De Wet bescherming klokkenluiders is recentelijk aangepast. De nieuwe wet biedt nog meer bescherming aan klokkenluiders en de definitie van wie als klokkenluider wordt aangemerkt, is verruimd.